De Nieuwe Psalmberijming

30 nieuw berijmde Psalmen geschreven bij de Geneefse melodieën. ISBN 9789023970392, Bestellen kan onderaan deze pagina.

Inleiding

Psalmen zingen is in veel kerken in Nederland al eeuwen een vast gebruik. Dat het ook in de 21e eeuw gebeurt, daar is Psalmboek.nl misschien wel het beste bewijs van.

De meest populaire berijming op Psalmboek.nl is die van 1773. Deze berijming is gebaseerd op de tekst van de Statenvertaling; en met het verschijnen van nieuwere bijbelvertalingen kwam ook de behoefte aan een nieuwe Psalmberijming. Zo kwam er de Bijbelvertaling van 1951 en de Psalmberijming van 1967.

Maar de taal verandert snel en inmiddels is de Bijbelvertaling van 1951 vervangen door de Nieuwe Bijbelvertaling en de Herziene Statenvertaling. Jan Pieter Kuyper en Arie Maasland, initiatiefnemers van De Nieuwe Psalmberijming merkten dat de taal van de berijming van 1773 en die van 1967 niet langer aansloten bij de hedendaagse bijbelvertalingen. Zo ontstond het plan om een Nieuwe Psalmberijming te maken, die aansluit bij de taal van nu.

Via de website http://www.denieuwepsalmberijming.nl, en op Psalmboek.nl kan men de vorderingen van het project zien, en het is ook mogelijk om een eigen berijming van een nog niet opnieuw berijmde Psalm in te sturen.

Inmiddels is er een bundel in druk verschenen, met daarin 30 opnieuw berijmde Psalmen. Een aantal psalmen hieruit willen we hier bespreken.

Algemeen

In de bundel zijn de volgende Psalmen opgenomen: 1, 2, 3, 4, 8, 23, 27, 29, 42, 43, 51, 63, 67, 80, 85, 95, 100, 101, 103, 116, 121, 122, 123, 130, 131, 134, 138, 139, 149 en 150. Op de website zijn overigens nog veel meer Psalmen beschikbaar, in totaal op dit moment een stuk of 60.

Wanneer je met een 1773-achtergrond de bundel oppervlakkig doorbladert, valt op dat bijvoorbeeld voor de Godsnaam afwisselend ‘HEER’ en ‘HERE’ is gebruikt. Gezien de spelling in de HSV, had het misschien meer voor de hand gelegen om de laatste vorm met 3 E’s te spellen.

Verder valt het op dat deze berijming per Psalm minder verzen heeft dan die van 1773. Dat is op zich niet vreemd, maar het verschil in aantal wisselt sterk per Psalm. Zo heeft Psalm 42 er nu 6, en in die van 1773 7. Psalm 2 daarentegen is van 6 en een half vers gekrompen naar 2!

Luchtig of compact?

Het vasthouden aan de Geneefse melodieën betekent een extra uitdaging bij het overzetten van de oorspronkelijke Bijbeltekst. De dichter ontkomt er niet aan om hier een daar wat ‘op te vullen’ of synoniemen te gebruiken. De berijming van 1773 is op die manier bijzonder ‘luchtig’ geworden, de berijmde tekst is veel langer dan de oorspronkelijke tekst.

Psalm 1

tekst

Een voorbeeld hiervan is Psalm 1 vers 4, die een berijming is van Psalm 1:6. De ‘weg van de rechtvaardigen’ die de HEERE kent, wordt in de berijming van 1773 ‘een pad der deugd’, dat ze ‘met vaste gang’ betreden. Het pad ‘zal eeuwig bestaan’. Allemaal toevoegingen die niet zo in de Bijbel staan.

De Nieuwe Psalmberijming van Psalm 1 heeft geen vierde vers (de berijming van 1967 overigens ook niet). De strekking van de onberijmde Psalm 1:6 is weergegeven in de slotregels van het derde berijmde vers:

“Hij is rechtvaardigen tot een bondgenoot / de weg van goddelozen loopt eens dood.”

De manier van berijmen van Psalm 1 is dat de oorspronkelijke Bijbeltekst vrij nauwkeurig wordt gevolgd, en daar waar niet de letterlijke woorden wordt gebruikt, is er een inhoudelijk correct alternatief. Zo wordt het ‘dag en nacht’ overgezet als ‘alle tijd’. Vers 2 bevat nog relatief veel opvulling, zo staat de boom in ‘goede grond’ en sluit het vers met de verklaring dat de vruchten aan de boom komen door het voeden met Gods geboden.

Ergens is het jammer dat een sprekend beeld als ‘dag en nacht’ verdwenen is, maar het totaalplaatje van Psalm 1 is zeker uitgebalanceerd en blijft dicht bij de Bijbeltekst.

Psalm 2

tekst

Psalm 2 heeft zoals al gezegd in de berijming van 1773 6 en een half vers. In de berijming van 1967 is dat teruggebracht tot 4. Is het mogelijk om de Psalm te berijmen in slechts twee verzen?

Het lijkt erop dat de huidige versie van Psalm 2 in de Nieuwe Psalmberijming te ver is doorgeschoten in het ‘compact weergeven van de essentie’ van de Bijbeltekst. Een paar illustraties.

Er is geen sprake meer van koningen, die samenkomen tegen de HEERE.
De toorn en grimmigheid (SV) van de HEERE wordt nogal slap weergegeven met een ‘boze stem’.
De Zoon is niet langer gegenereerd, maar ‘uitgekozen’. Dat is niet alleen fout vertaald maar omdat dit vers in het NT wordt aangehaald is het ook theologisch een misser van formaat. Dit kan echt niet.
De heidenen van de onberijmde Psalm 2:8 zijn in de berijming ‘goddelozen’ geworden.
De Zoon hoeft niet te worden gekust, zoals in de onberijmde tekst, maar er hoeft slechts voor te worden geknield. Het ‘verheugen met beving’ vinden we niet meer terug.
Tenslotte is ondanks de compacte weergave er toch een toevoeging ten op zichte van de oorspronkelijke tekst, namelijk het ‘goddeloos bedrog’ van de volkeren in vers 1, regel 3.

Het mag duidelijk zijn dat er wel wat is aan te merken op Psalm 2 zoals die nu is opgenomen. Het is op zichzelf geen slechte berijming (behoudens het ‘uitgekozen’ zijn van de Zoon), maar de berijming wijkt teveel af van de berijmingsprincipes die bij Psalm 1 zijn gebruikt. Psalm 2 is in dat opzicht met erg veel vrijheden vertaald.

Te compact?

Het is een keuze tussen twee kwaden: voeg je woorden toe om een goed zingbaar couplet te krijgen, of vat je woorden/zinnen samen? ‘1773’ koos voor het eerste, de Nieuwe Psalmberijming kiest regelmatig ook voor het laatste. Het grote voordeel daarvan is dat de coupletten minder wollig aanvoelen, lang niet zoveel synonieme uitdrukkingen hebben, en de grote hoeveelheid toegevoegde tekst van 1773 missen - neem als voorbeeld Psalm 29:6 in ‘1773’, die een berijming is van de onberijmde 29:11; of het slot van het laatste vers van Psalm 130 - ‘Zo doe Hij ook aan mij’. De Nieuwe Psalmberijming is wat dat betreft zeker een verbetering.

Als mooi voorbeeld van hoe ver je kunt gaan met het compacter maken van de berijming, en toch dicht bij de tekst blijven, is de berijming van Psalm 63. Drie verzen in plaats van 6 en een half, maar vrijwel alles zit er in (bijvoorbeeld de koning aan het einde niet).

Maar, over het algemeen komt de verbetering met een prijs. We hebben al even genoemd dat typisch Bijbels idioom regelmatig vervangen wordt door een soms wat kil aanvoelend alternatief. Maar, er is meer verdwenen:

Waar is de Libanon gebleven in Psalm 29?
Waar is de dienstmaagd uit Psalm 116?
Waarom is Psalm 42:3 hetzelfde als vers 6, terwijl de grondtekst dat niet is?
… en nog veel meer voorbeelden zijn te noemen.

Is de berijming daarmee ‘te compact’? Nee. Maar het is wel duidelijk dat er andere berijmingsprincipes zijn gekozen dan bij oudere berijmingen, zeker die van 1773. Het grootste probleem is dat niet alle Psalmen met dezelfde principes zijn berijmd, en daarmee mist de berijming consistentie.

Doelgroep

Het is duidelijk dat de taal van de Psalmberijming van 1773, en ook die van 1967, inmiddels is verouderd. Met de komst van de nieuwe bijbelvertalingen is de kloof met de berijmde psalmen vergroot.

De Nieuwe Psalmberijming neemt een tussenpositie in, met aan de ene kant de klassieke berijmingen en aan de andere kant bijvoorbeeld het Psalmen voor Nu project. Het eindresultaat is een moderne tekst op oude muziek. Daarmee zijn de teksten voor de meeste kerkgangers direct zingbaar, en dat is een groot voordeel.

De belangrijkste vraag is: wat is en wordt de doelgroep van de Nieuwe Psalmberijming? Het is niet onwaarschijnlijk dat de kerkmensen die het meest verbonden zijn met de Geneefse melodieën, het minst bereid zullen zijn om een nieuwe berijming te proberen. En hoe belangrijk zijn voor anderen de oude melodieën?

Conclusie

De Nieuwe Psalmberijming is zondermeer een interessant project. Er is op dit moment zeker ruimte voor een hedendaagse berijming die wil staan in de traditie van de Nederlandse (gereformeerde) kerk, en het resultaat tot zover ziet er veelbelovend uit. Het belangrijkste kritiekpunt is gebrek aan consistentie in de manier van berijmen; en een iets minder belangrijk punt is het feit dat over het algemeen andere vertaalkeuzes worden gemaakt vergeleken met de berijming van '1773', waardoor de nieuwe berijming minder herkenning zal oproepen voor de kerkleden die de oude gewend zijn.