HSV Studiebijbel

Auteur: David Moerman

ISBN 9789065393746, Uitgeverij Royal Jongbloed. HSV studiebijbel bestellen kan via deze link.

Inleiding

Het begrip ‘Studiebijbel’ is vooral bekend van de engelstalige Study Bibles die in vele vertalingen en varianten zijn verschenen. Bekend zijn de Reformation Study Bible van R.C. Sproul, de McArthur Study Bible en de ESV Study Bible.

In het Nederlands zijn er de laatste jaren ook een aantal verschenen, naast de al langer beschikbare uitgave van de Statenvertaling met Kanttekeningen van de GBS. Op basis van de NBV (Nieuwe Bijbelvertaling) zijn er twee verschenen: de NBV Studiebijbel en de Studiebijbel In Perspectief, waarvan alleen de laatste de Bijbel als het onfeilbaar Woord van God ziet. Vanwege het gebruik van de NBV vroegen sommigen zich af of het niet wenselijk zou zijn een dergelijke studiebijbel uit te brengen op basis van de SV of HSV.

Deze wens gaat de komende maanden in vervulling. Begin volgend jaar komt de Uitlegbijbel in de SV op de markt, en zojuist heeft Jongbloed de HSV Studiebijbel uitgebracht. Jongbloed was zo vriendelijk ons een recensie-exemplaar op te sturen, zodat we deze hier kunnen bespreken. De focus zal - uiteraard - liggen op de Psalmen.

Algemeen

De HSV Studiebijbel bevat de Bijbeltekst in de Herziene Statenvertaling, met daarbij een uitgebreid notenapparaat, tekeningen, kaarten en schema’s. Ook zijn over diverse, zeer uiteenlopende onderwerpen artikelen toegevoegd.

De tekstuitleg en de meeste artikelen zijn niet nieuw, maar zijn een vertaling van die in de al langer beschikbare ESV Study Bible. Omdat de ESV op een aantal punten afwijkt van de HSV, onder andere omdat er voor het NT een andere grondtekst is gebruikt, maar ook omdat er andere vertaalkeuzes zijn gemaakt, zijn de noten wel herzien en zo nodig aangepast.

Wanneer we de HSV Studiebijbel zouden omschrijven als een Nederlandse ESV Study Bible, dan zitten we er niet ver naast. Er zijn wel een aantal verschillen; de meest in het oog springende is dat de ESV Study Bible kleur gebruikt, de HSV kent alleen groentinten. Verder biedt de ESV Study Bible een aantal extra’s, zoals een bijbelrooster en een index met kernwoorden uit de Bijbel. De HSV Studiebijbel is dus een versoberde uitgave, zonder dat de bruikbaarheid in gevaar is gebracht. Volgens de hoofdredactie, Prof. dr. M.J. Paul en Prof. dr. T.M. Hofman, zijn een aantal achtergrondartikelen toegevoegd t.o.v. de ESV Study Bible om de relevantie te vergroten voor de Nederlandse lezers.

Eerste indruk

Wanneer je de HSV Studiebijbel op een willekeurige bladzijde opent, overweldigt je de hoeveelheid tekst. Het is in die zin echt een “studie” Bijbel. Het nadeel is dat de uitgave voor lager geschoolden moeilijk toegankelijk kan zijn; het taalgebruik in de noten is ook op niveau.

Het kleurgebruik, dat bestaat uit verschillende tinten groen, is niet altijd prettig. Zeker in het boek Psalmen geven de noten een erg druk beeld, omdat het niet altijd direct duidelijk is waarom er verschillende achtergrondtinten worden gebruikt. Zo heeft bijvoorbeeld de uitleg bij Psalm 32:3–5 geen achtergrondkleur, maar 32:6–11 wel. Vaak zijn hele blokken achter elkaar in wisselende tinten gedrukt, wat rommelig oogt (bijv. bij Psalm 125–128). De indeling in de ESV Study Bible (met twee kolommen uitleg per pagina in plaats van drie) is rustiger voor het oog.

De illustraties zijn mooi, zelfs in monochroom. In ons exemplaar was de afstelling tussen de zwarte en de groene tekst niet altijd optimaal, zodat de groen geaccentueerde woorden soms hoger of lager dan de rest waren gedrukt.

Het feit dat de noten een vertaling zijn van die uit de ESV is soms zichtbaar doordat de notentekst niet altijd past op de tekst van de HSV. De vertalers hebben hier wel op gelet, maar er zijn toch wat merkwaardige dingen blijven staan. Om een paar voorbeelden te noemen:

  1. Psalm 116:10. De SV en HSV vertalen hier, ‘Ik heb geloofd, en daarom sprak ik’. De reden dat ‘daarom’ gebruikt is als vertaling, komt vanwege een citaat van Paulus uit de Septuaginta (LXX). De ESV echter vertaalt niet met ‘daarom’, hoewel in een voetnoot de LXX variant wel wordt genoemd.

    Kijken we naar de Nederlandse noot bij Psalm 116:10, dan lezen we:

    ‘In 2 Kor. 4:13 gebruikt Paulus de LXX van deze regel: ‘Ik heb geloofd, daarom heb ik gesproken’. Paulus vertelt de verschillende hopeloze beproevingen waaruit God hem heeft gered, en het is dus begrijpelijk dat hij deze woorden heeft willen gebruiken’.’

    Nergens staat echter vermeld dat er een verschil bestaat tussen de Hebreeuwse tekst en de LXX van Psalm 116:10, en omdat de HSV de LXX ook gebruikt voor Psalm 116:10, ziet de lezer geen verschil tussen het citaat van Paulus en het oorspronkelijke vers. In de ESV is dat verschil er wel, en biedt de noot een zinvolle verklaring. In de huidige vorm levert hij in de HSV Studiebijbel alleen maar verwarring op.

  2. Hetzelfde zien we bij Psalm 42:6. Het refrein dat in Psalm 42 twee keer en in Psalm 43 één keer voorkomt, is de eerste keer iets anders, nl. ‘… van Zijn aangezicht’ ipv ‘… van mijn aangezicht, en mijn God’. In het Hebreeuws is het verschil miniem; daarom gaat de ESV er vanuit dat hier sprake is van een verschrijving in de grondtekst en hebben ze alledrie de refreinen gelijk getrokken, waarbij voor het eerste refrein twee verzen aan elkaar zijn gekoppeld.

    De noot bij dit vers is bij de vertaling onvoldoende aangepast, er staat nl. aan het einde: ‘Let erop dat de eerste woorden van v.7, ‘Mijn God’, behoren bij het refrein’.

    Zonder verdere uitleg vanuit het Hebreeuws is dit onbegrijpelijk voor de lezer. In de HSV zijn vers 6 en 7 niet als één zin te lezen.

Vergeleken met de Statenvertaling en Kanttekeningen

Een groot deel van de achterban van Psalmboek.nl gebruikt de Statenvertaling. Door de GBS is een aantal jaren geleden een handzame uitgave uitgebracht met de Kanttekeningen. Deze Kanttekeningen worden, ondanks hun leeftijd, nog steeds veel gebruikt. Hoe verhouden de noten in de HSV Studiebijbel zich met de Kanttekeningen?

Overzicht of detail

Allereerst valt op dat de HSV Studiebijbel meer oog heeft voor het geheel van een hoofdstuk, en de Kanttekeningen zich meer richten op een enkel vers, of zelfs woorden daaruit. Hierdoor is de HSV Studiebijbel beter in staat om overzicht te bieden.

Een voorbeeld daarvan is Psalm 42 en 43. De HSV Studiebijbel merkt direct aan het begin op dat er een grote eenheid bestaat tussen deze twee Psalmen, dat het in feite één Psalm is met drie strofen. De Kanttekeningen maken pas melding van de overeenkomst aan het einde van Psalm 43, en dan nog uiterst summier.

Verder biedt de HSV Studiebijbel veel tabellen waarbij de structuur van een boek of hoofdstuk overzichtelijk wordt gemaakt. De introductieteksten van de boeken zijn ook veel uitgebreider en hebben meer oog voor de literaire kant van de bijbeltekst.

Een sterke kant van de Kanttekeningen is het feit dat ze veel vertaalalternatieven bieden, en vaak de letterlijke Hebreeuwse of Griekse woordbetekenis vermelden als de vertaling daar vanwege de begrijpelijkheid vanaf wijkt. De HSV Studiebijbel doet dat veel minder.
De HSV Studiebijbel heeft wel meer oog voor het feit dat in het Nieuwe Testament de Septuaginta (LXX) wordt gebruikt wanneer er wordt geciteerd uit het Oude Testament, zoals bij Psalm 2:9 waar in het Hebreeuws ‘verpletteren’ staat en in de LXX ‘hoeden’; in oa Openbaringen 12:5 wordt hieraan gerefereerd.

Passend bij de vragen van deze tijd

De Kanttekenaren konden uiteraard niet weten welke vragen er zouden leven bij de lezers uit de 21e eeuw. Zij zullen de lezers uit hun eigen tijd in gedachten hebben gehad, en voor hen hebben geschreven. We kunnen veilig stellen dat er een groot verschil zit tussen de zaken die een 17e-eeuwer bezig hield en wat ons bezig houdt. Dit wordt heel duidelijk als we kijken naar de uitleg die de HSV Studiebijbel biedt, vergeleken met de Kanttekeningen.

We nemen als voorbeeld Psalm 137. Deze Psalm besluit met:

Ps. 137:9 HSV: Welzalig is hij die uw kleine kinderen grijpen zal en tegen de rots verpletteren zal.

De HSV Studiebijbel merkt op in de inleidende tekst bij deze Psalm: ‘Deze psalm is opvallend vanwege de wreedheid van zijn laatste wens (v. 9)’. Vervolgens wordt daarover een uitgebreide uitleg gegeven, waarbij wordt benadrukt dat gelovigen niet mogen toegeven aan persoonlijke wraak.
Tevens wordt bij de inleiding op het Psalmenboek ingegaan op het thema ‘Vervloekingen in het boek Psalmen’.

Vergelijken we dit met de Kanttekeningen, dan staat er in de inleidende tekst aan het einde: ‘… mitsgaders een vloek over Edom en Babel.’. In vers 9 staan twee kanttekeningen, 30 bij ‘die uw kinderkens’ en 31 bij ‘verpletteren’:

SV KT 30: ‘Dat is, die de gestrenge oordelen Gods over u zal oefenen, vanwege uw gruwelijke misdaden. Zie Ps. 8:3 Jes 13:16 en de aant.’

SV KT 31: ‘Namelijk alzo, dat de stukken als gruis verstrooid worden’.

Het is duidelijk dat de moeite die de hedendaagse lezer heeft met Psalm 137:9 door de Kanttekenaren niet wordt herkend, maar overduidelijk wel door de HSV Studiebijbel.

Zo zijn er ook andere zaken die door de HSV Studiebijbel worden opgepakt, zoals de vragen rondom de moderne schriftkritiek betreffende het auteurschap van de Psalmen. Op deze gebieden is de HSV Studiebijbel praktischer inzetbaar vergeleken met de Kanttekeningen.

Profetische en Messiaanse Psalmen

Voor de Statenvertalers was het duidelijk, Psalm 22 is een profetische psalm die gaat over het lijden en sterven van Christus. Sommige elementen uit de psalm zijn misschien ook wel van toepassing op het leven van David zelf, maar het is overduidelijk dat het doel van de psalm niet David, maar Christus betreft; als bewijs voor die opvatting worden de vele citaten uit het Nieuwe Testament genoemd.

Hetzelfde geldt voor andere, zogeheten Messiaanse, psalmen; bijvoorbeeld Psalm 69 en 110. De afweging is steeds tussen het profetisch karakter van de Psalm enerzijds en anderzijds wat de Psalm beschrijft over het leven van de dichter zelf. Voor de Statenvertalers komt het profetische karakter op de absolute eerste plaats; het leven van de dichter komt op een beduidend lagere.

Heel concreet wordt dit ook in Psalm 16:10. Wanneer daar over ‘Uw Heilige’ wordt gesproken, staat er in de kanttekening: ‘Te weten, Ik, Christus’. Daar is geen discussie over mogelijk.

De HSV Studiebijbel kiest voor een heel andere invalshoek. Het profetisch element krijgt niet langer de hoofdrol. De noot bij Psalm 16:9–11 stelt dat het onwaarschijnlijk is dat de apostelen dachten dat ‘de woorden van David een rechtstreekse voorzegging van de dood en opstanding van Christus inhielden’, omdat anders de Psalm moeilijk een functie kon hebben gehad in het oude Israel. Die functie komt voorop te staan. Het feit dat de apostelen naar de Psalm terugverwijzen, is omdat ze daarmee willen aangeven dat de rijkste vervulling uiteindelijk bij Christus te vinden is. De noot bij Ps 16:9–11 sluit dan ook af met ‘Hij vervult de psalm op een bijzondere wijze’. Het is overigens opmerkelijk dat de noten bij Petrus’ preek in Handelingen Psalm 16 weer meer profetisch duiden.

Ook de inleidende tekst op Psalm 22 gaat op de interpretatiekwestie in. Typerend voor de uitleg van deze en andere psalmen wordt daar gesteld:

‘Het is beter de psalm te zien als een lied dat een klaagzang van de onschuldig lijdende weergeeft, en dan te zien hoe alle evangeliën deze gebruiken om Jezus voor te stellen als de onschuldig Lijdende bij uitstek.’

Opmerkelijk is ook het zinnetje aan het einde van de inleiding op Psalm 110: ‘De HSV volgt de interpretatie van de Kanttekeningen van de Statenvertaling, waarin de koning als Christus wordt opgevat’. Deze opmerking is (uiteraard) in de oorspronkelijke Engelse tekst afwezig. De reden dat het is toegevoegd, is waarschijnlijk om het hoofdlettergebruik in de vertaling te verklaren en het toont de spanning aan tussen de HSV en de noten die eronder staan.

De noten in Psalm 110 duiden deze Psalm weliswaar Messiaans, maar gaan er niet vanuit dat de dichter al bewust heenwees naar Christus. Die koppeling komt pas achteraf, in het Nieuwe Testament.

Hoewel voor deze manier van uitleg een aantal sterke argumenten te vinden zijn, levert het toch ook wel vragen op. Want Petrus spreekt onomwonden over David als profeet, die de opstanding van Christus voorzag (Hand. 2:31). Dit profetisch spreken komt wel erg onder druk te staan in de HSV Studiebijbel, en dat is te meer jammer omdat het de kloof tussen de Statenvertaling en de HSV Studiebijbel vergroot.

De manier van interpreteren in de HSV Studiebijbel en de ESV Study Bible staat overigens niet op zichzelf; in extreme vorm komt dit bijvoorbeeld ook bij C.S. Lewis voor.

Conclusie

De HSV Studiebijbel is een waardevolle toevoeging aan wat we op dit moment al hebben. Een betrouwbare bijbelvertaling is nu gecombineerd met een gedegen notenapparaat. Een vervanging van de Statenvertaling met Kanttekeningen is het niet, omdat beide dingen missen die in de andere wel zijn opgenomen. Het zou helemaal ideaal zijn geweest als het werk van de Kanttekenaren was verwerkt in deze noten; te meer omdat de noten uit de ESV Studybible theologisch niet helemaal op één lijn zitten met de Kanttekeningen. Maar ook zonder dat biedt de HSV Studiebijbel een schat aan informatie voor de lezer van vandaag.

Bestellen

De HSV Studiebijbel ISBN 9789065393746, Uitgeverij Royal Jongbloed kan besteld worden via deze link: HSV studiebijbel bestellen


Sponsor:

Jongbloed Media

Bijbels met Psalmen

Bijbels Herziene Statenvertaling

Bijbels voor jongeren

Kinderbijbels

Uitgeverij Groen