Ons Psalmboek

Achtergronden en gebruik van het kerkboek van 1773

Auteur van het besproken boek: Dr. Jaco Van der Knijff

Inleiding

Een bekend grapje: de letters SGP staan voor Snoep, Geld en Psalmboek - de dingen die een kind niet mag (of wil!) vergeten als het naar de kerk gaat. Dr. Van der Knijff beschrijft zijn eerste psalmboekje dat hij kreeg als jong kind, en velen zullen zich in die beschrijving herkennen. Ze zullen ongetwijfeld ook dezelfde vragen hebben gehad.

Juist omdat het psalmboek zo'n grote plaats inneemt in de reformatorische eredienst, en de inhoud van het boekje als haast net zo canoniek wordt beschouwd als de Bijbel zelf, is het erg waardevol dat we nu een gedegen beschrijving hebben van de achtergronden bij het psalmboek.

Daarbij betrekt dr. Van der Knijff het hele psalmboek, niet alleen de berijming, maar ook de belijdenisgeschriften, de formulieren en de gebeden.

Berijming

Centraal staat de berijming van 1773. Dr. Van der Knijff beschrijft de ontstaansgeschiedenis van deze staatsberijming, en gaat in op de keuzes die de commissie maakte. De namen die in het psalmboekje vermeld staan, zoals Laus Deo, Salus Populo, komen tot leven.

Vervolgens geeft dr. Van der Knijff een meer analytische beschrijving van de berijming, met tabellen voor het aantal strofen, regels, etc. Bij deze analyse grijpt hij terug op de oude Franse berijming die aan de basis van de berijming van Datheen lag (en dus ook aan die van 1773).

Meer inhoudelijk is hoofdstuk 9, waar de tekst van de Statenvertaling wordt vergeleken met die van de berijmde psalmen. Het wordt duidelijk dat de berijming van 1773 grote vrijheden bevat ten opzichte van de Bijbeltekst; en hier en daar zelfs elementen toevoegt die zo niet in de Bijbeltekst staan. De grens tussen Psalm en Gezang vervaagt daarmee meer dan veelal wordt beseft, en op hoofdstuk 9 volgt dan - haast met enige ironie - hoofdstuk 10 over de Enige Gezangen; die, volgens de schrijver, een "tamelijk bonte verzameling" is, die door de eeuwen heen "een vrijwel canonieke status" heeft gekregen. Het vóór of tégen gezangen zijn behoeft dus wat nuance.

Zingen

Vervolgens komen de melodieën en het zingen van de psalmen aan bod, opnieuw met een aantal tabellen en terugverwijzingen naar de oorspronkelijke Franse berijmingen. Ik was persoonlijk wat teleurgesteld over de wat summiere bespreking van de kerktoonsoorten. Dr. Van der Knijff geeft aan dat hij geen "ingewikkeld musicologisch verhaal" wil vertellen in dit compacte boekwerkje, maar juist omdat er op verschillende plaatsen in het boekje aan de toonsoorten wordt gerefereerd, had iets meer uitleg op zijn plaats geweest. Er staat bijvoorbeeld wel een tabel met psalmen bij elke toonsoort; en vervolgens ook nog eens een lijst met toonsoorten en het bijbehorende toonnummer, maar dat is mijns inziens minder nuttige informatie dan een tabel met een korte beschrijving van het karakter van de kerktoonsoort. Op pagina 61 noemt dr. Van der Knijff in kort bestek een aantal losse aspecten, en sluit vervolgens af met het noemen van een aantal toonsoorten en hun karakter - maar hier ontbreekt lydisch, ionisch en aeolisch. Verder had ik gehoopt een antwoord te vinden op wat de aanduiding D=1, E=3, ... in mijn GBS psalmboek betekende, maar hoewel de schrijver dit wel kort noemt, volgt er geen verdere uitleg.

Hoofdstuk 16 gaat over het zingen op "hele noten". Leerzaam om te lezen dat dit niet zo helder ligt als dat je zou verwachten; ook de berijming van 1773 is niet altijd even geschikt voor ritmische zang, zo blijkt.

Nawerk

Onder de titel 'Nawerk' worden alle teksten achterin het psalmboekje besproken, zoals de Heidelbergse Catechismus, de NGB en de Dordtse Leerregels; maar ook de formulieren, de oude belijdenissen en de gebeden komen langs. We namen als kinderen gewoon aan dat deze teksten achterin ons psalmboek horen te staan, maar dr. Van der Knijff maakt duidelijk dat de ontstaansgeschiedenis toch wat veelkleuriger is.

Conclusie

Een leerzaam en ook leuk boekje om te lezen. Voor verdere studie is een lijst met literatuur en websites opgenomen; dit boekje zelf is in ieder geval een goede eerste aanzet. De lezer moet wel bereid zijn om te leren dat achter een dierbaar versje misschien meer mensenwerk zit dan hij of zij vermoedde.

Een aanrader!